In oktober 2019 hebben onderzoekers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en Universiteit Utrecht een experiment uitgevoerd in het LISS panel om te kijken of mensen bereid zijn een foto te maken om zo informatie te delen in plaats van door het beantwoorden van vragen. Voor dat onderzoek waren 2700 LISS panelleden uitgenodigd, en 1753 (zo’n 65%) hebben hieraan meegedaan. De vragen waren gebaseerd op het Woononderzoek Nederland, een driejaarlijks onderzoek van het CBS over hoe men over zijn woonsituatie denkt. Zo wordt een beter beeld verkregen van wat de mensen in Nederland belangrijk vinden en wat hun ervaringen zijn. En daarmee kunnen woonsituaties in de toekomst verbeterd worden. In zo’n onderzoek wordt ook gevraagd hoe goed het huis en de tuin zijn onderhouden, en bijvoorbeeld hoe energiezuinig het huis is.
Het vragen om foto’s te maken, kan ervoor zorgen dat er betere informatie wordt gegeven en dat de respondent minder wordt belast. Wetenschappers over de hele wereld bekijken daarom of mobiele technologie een toevoeging is aan de traditionele manier van dataverzameling. Smartphones worden bijvoorbeeld al gebruikt om data te verzamelen over iemands locatie, fysieke activiteit of internetgebruik. Bijna elke smartphone (en tablet) heeft ook een goede camera waarmee foto’s kunnen worden gemaakt, die mogelijk vragen in een vragenlijst kunnen vervangen. Dat is bijvoorbeeld zeer nuttig als het gaat om objectieve aspecten van iemand situatie, die moeilijk via een vraag te beantwoorden zijn.
Uitdagingen
Er zijn vier grote uitdagingen om foto’s te gebruiken bij onderzoeksmethoden:
- Bereidheid: willen mensen wel een foto maken (zoals in dit onderzoek van iets in hun huis)?
- Ethiek: een foto kan gevoelige informatie hebben (bv. er staat persoonlijke informatie op die niet nodig is voor het onderzoek, zoals huisgenoten of papieren met persoonsgegevens), Er moet dus ook ervoor gezorgd worden dat de privacy beschermd wordt.
- Technische uitdagingen: er moet een app of enquête worden ontwikkeld waarbinnen foto’s kunnen worden geüpload. Dit kan tijdrovend en duur zijn. Want het uploaden van zo’n foto moet wel op het besturingssysteem van elke smartphone (en tablet) kunnen.
- Analyse van de visuele data: de informatie voor het onderzoek moet worden gevonden, geselecteerd en gecodeerd voordat er analyses op kunnen worden gedaan.
Indeling in drie groepen
IIn het onderzoek uit oktober 2019 werden panelleden die een smartphone of tablet hadden in drie verschillende groepen verdeeld. Er werd ze gevraagd:
- foto’s te maken. of
- vragen te beantwoorden in een vragenlijst; of
- te kiezen tussen foto’s maken óf vragen beantwoorden in een vragenlijst (zelfkeuze)
met als doel de volgende onderzoeksvragen te beantwoorden:
- Zijn mensen bereid foto’s te maken?
- Wat zijn de belangrijkste redenen als mensen dit niet willen doen?
- Leveren foto’s gelijke (of misschien wel betere) kwaliteit data op dan het beantwoorden van een vraag over datzelfde onderwerp?
Bij de panelleden die een foto zouden maken werd aangegeven wat de taak was en daarna gevraagd of ze hiertoe bereid waren. De foto’s moesten gaan over achtereenvolgend iemands favoriete plek in huis, de tuin, en het verwarmingssysteem. Bij ‘ja’ verscheen een pop-up scherm met het verzoek toestemming te geven aan de browser om de foto te kunnen maken. De smartphone of tablet ging dan automatisch naar de camerastand. Antwoordden panelleden ‘nee’ bij de vraag of ze bereid waren een foto te maken, dan kregen ze een vraag waarom ze dat niet wilden, en de vraag uit de vragenlijst (zoals de mensen uit de tweede groep die geen foto moesten maken).
De belangrijkste redenen waarom mensen niet bereid zijn foto’s te maken
Er waren niet veel panelleden die aangaven wel een foto te willen maken en dat uiteindelijk toch niet deden. De meesten die geen foto wilden doorsturen, gaven dat meteen aan. Als belangrijkste redenen bij de mensen die geen foto wilden maken van hun favoriete plek in huis of de verwarmingssysteem kwamen naar voren:
– niet weten hoe je een foto moet maken of smartphone of tablet/uploaden of technische problemen met de smartphone of tablet (bv. defecte camera, niet kunnen doorgaan met de vragenlijst nadat de foto was gemaakt)
– niet thuis op het moment dat men meedeed aan het onderzoek (dus geen gelegenheid op dat moment de foto te maken)
– geen favoriete plek in huis hebben
– andere redenen, zoals moeilijk de trap op kunnen naar waar het verwarmingssysteem staat, het huis is niet opgeruimd, op de favoriete plek zijn op dat moment huisgenoten bezig
Daarnaast was privacy de meest (50,5%) genoemde reden van respondenten om geen foto te willen maken van hun favoriete plek in huis. Voor 49,1% van de respondenten was het niet makkelijk bij het verwarmingssysteem kunnen de belangrijkste reden om daarvan geen foto te maken. Omdat de meeste verwarmingsketels toch redelijk makkelijk te bereiken zijn, wordt door de onderzoekers deze reden ook gezien als ‘zachte weigering’.
Waarom er wordt gevraagd naar het verwarmingssysteem
Het onderzoek is gebaseerd op het Woononderzoek Nederland van het CBS. Een van de langetermijndoelen om mensen naar hun verwarmingssysteem te vragen is om informatie te verkrijgen over hoe energiezuinig hun woning is. Daarvoor is informatie nodig over het merk en type systeem. Is het mogelijk om deze informatie van een foto te verkrijgen? Van de 321 foto’s die werden verkregen, waren er 281 (87,5%) bruikbaar. Bij 212 foto’s was de helft of meer van het verwarmingssysteem zichtbaar. Bij 33 foto’s (10,3%) was een te klein gedeelte van het verwarmingssysteem zichtbaar, en bij ongeveer 2% stonden verwarmingselementen waarin de onderzoekers niet geïnteresseerd waren (zoals radiatoren) of was de kwaliteit van de foto slecht (te donker of wazig). Bij 142 (44%) van de foto’s kon informatie over model en type erbij worden gezocht, en bij 101 (31%) van de foto’s stond alleen het merk, wat tot op zekere hoogte nog bruikbare informatie is.
Bij de groep respondenten die geen foto’s maakte, maar vragen kreeg, gaf 29% (142 van de 484) het merk en het model van het verwarmingssysteem. Dat percentage is lager dan de informatie die uit de foto’s gehaald kon worden. Een deel van de respondenten (50%) noemde alleen het merk, 10% noemde alleen het jaar waarin het systeem was geïnstalleerd, dat het om een gasketel ging, of gaf andere niet bruikbare informatie.
Uitkomsten van het onderzoek
Uit het onderzoek blijkt dat het willen maken van een foto verschilt tussen waarvan de foto genomen moet worden. De hoogste bereidheid uit de drie taken is er bij het maken van een foto van je favoriete plek in huis (zowel bij de panelleden die in groep 1 (foto) waren ingedeeld (39%) en die in groep 3 (zelf kiezen) waren ingedeeld (44%). Je zou verwachten dat mensen dit een inbreuk op hun privacy zouden vinden, maar men kan wel zelf bepalen wat er op zo’n foto staat. Dat geldt in mindere mate voor een foto van de tuin, en eigenlijk helemaal niet voor een foto van de verwarmingsketel. Daarnaast kan het zijn, omdat men al een (of twee) foto(‘s) heeft geüpload van de favoriete plek in huis (en tuin), men dat voldoende vindt en niet ook nog foto’s wil maken van de tuin en/of het verwarmingssysteem.
In het algemeen zijn mensen toch eerder bereid te antwoorden volgens de traditionele manier (een vragenlijst), dan via het maken en uploaden van foto’s voor alle drie de gevraagde taken. Verder is de belangrijkste reden om geen foto te maken — privacybezwaren — moeilijk weg te nemen. Maar, het zou kunnen dat het geven van meer informatie aan respondenten over hoe de data worden opgeslagen en beschermd, en wie hier dan toegang tot heeft, kan helpen de bereidheid te vergroten.
Als laatste wordt door de onderzoekers van dit experiment nog opgemerkt, dat LISS panelleden mogelijk meer gewend zijn dan anderen om mee te werken aan zo’n experiment. De vraag of het maken van foto’s voor bijvoorbeeld het Woononderzoek Nederland daarom de tradionele vragen in een vragenlijst kan vervangen, is daarmee dan ook nog niet beantwoord.
Bron: Pictures instead of survey questions: An experimental investigation of the feasibility of using pictures in a housing survey, door Goran Ilic, Peter Lugtig, Barry Schouten e.a., Journal of the Royal Statistical Society Series A, november 2022.
Afbeelding: deze foto van een verwarmingsketel is door een panellid gemaakt. Bij Centerdata zijn alle geüploade foto’s bekeken en is privacygevoelige informatie verwijderd. Het zwarte vlak (zie rode cirkel) toonde bijvoorbeeld gegevens van de verwarmingsmonteur voor het onderhoud van de ketel.
