Bijna de helft van de Nederlanders (43%) vindt dat de overheid onvoldoende naar burgers luistert en bijna 60% vindt dat de politiek onvoldoende opkomt voor mensen zoals zij. Daardoor is het vertrouwen in de politiek laag. Mensen verwachten van politici dat zij weten wat er speelt en dat zij bij het maken van keuzes laten zien dat ze verschillende belangen afwegen. Politici zouden volgens burgers beter kunnen weten wat er speelt door meer het land in te gaan en door inspraak te organiseren. Dit zijn de conclusies uit nieuw onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). 

Voor dit onderzoek vulden tussen november 2023 en februari 2024 en in april 2024 respectievelijk 2591 en 1349 Nederlanders uit het LISS panel een vragenlijst in. Daarnaast zijn er in april 2024 vier focusgroepen gehouden.

Laag vertrouwen in de politiek

Ondanks een lichte stijging rond de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023 en bij de aankondiging van het kabinet Schoof in juni 2024 hebben veel Nederlanders al sinds 2021 weinig vertrouwen in de politiek. Mensen vinden dat de politiek weinig bereikt en maken zich daar zorgen over. Ze verwachten oplossingen voor ingewikkelde opgaven; onder meer rond immigratie, de hoge kosten van het levensonderhoud, het tekort aan woningen en het klimaat.

Veel Nederlanders voelen zich niet gehoord door de politiek 
Mensen vinden het belangrijk dat de politiek weet wat er speelt en dat politici beter naar burgers luisteren. Op dit moment is 43% van mening dat de politiek onvoldoende naar burgers luistert en vindt 57% dat politici te weinig opkomen voor mensen zoals zij. 

Volgens een (ruime) meerderheid van de Nederlanders is er onvoldoende aandacht voor de belangen van mensen met lagere inkomens, mensen die buiten de Randstad wonen, jongeren, voor mensen met een beperking, basis- en mbo-opgeleiden en ouderen. Ook houdt de politiek te weinig rekening met ‘gewone mensen’, ‘hardwerkende Nederlanders’ of ‘middengroepen’. Voor rijke mensen, mensen in de Randstad en hbo- en wo-opgeleiden is er volgens velen genoeg of zelfs te veel politieke aandacht.

Mensen willen politici die in nauw contact staan met de bevolking

Mensen die zich niet gehoord voelen door de politiek, hebben minder vertrouwen in die politiek en zijn minder tevreden met de democratie dan mensen die wel vinden dat er voldoende geluisterd wordt. Je niet gehoord voelen leidt bij sommigen tot gevoelens van boosheid, frustratie of machteloosheid, en bij anderen tot gelatenheid. 

Om ervoor te zorgen dat burgers zich meer gehoord voelen, moeten politici volgens burgers het land in gaan. Ook vinden mensen dat politici (partij)bijeenkomsten en inspraak moeten verzorgen. Veel burgers lijken te verlangen naar een aandachtige politiek die in nauw contact staat met de bevolking. Hoewel we uit SCP-onderzoek weten dat juist mensen die zich niet gehoord voelen in de praktijk minder vaak meedoen aan inspraak, denken mensen toch dat het kan helpen om ervoor te zorgen dat politici beter naar hen luisteren.

Goed luisteren bij besluitvorming

Bij het nemen van politieke besluiten voelen mensen zich meer gehoord als volksvertegen¬woordigers laten zien dat ze het publieke debat en de discussie in de media hebben gevolgd en daarbij verschillende perspectieven hebben afgewogen. Met andere woorden: dat ze hebben moeten ‘wikken en wegen’. Ook vinden mensen vaker dat er naar burgers is geluisterd als politici een referendum organiseerden om tot hun besluit te komen.

Mensen voelen zich meer gehoord als ze het eens zijn met de uitkomst. Maar als politici laten zien dat ze het publieke debat volgen, perspectieven afwegen of een referendumuitslag volgen vinden ook mensen die het niet met de uitkomst eens zijn vaker dat er voldoende geluisterd is. Daarnaast zijn mensen die zich meer gehoord voelen, meer geneigd de uitkomst van beleid te accepteren. Dat is ook zo als het besluit niet in lijn is met hun wensen.

Taak kabinet: toon het wikken en wegen

Om het lage vertrouwen in de politiek te herstellen, is het ook belangrijk dat er concrete resultaten worden geboekt rond de vraagstukken waar we voor staan, zoals migratie, de zorg en het klimaat. 

Uit SCP-onderzoek blijkt dat mensen hierbij hoge verwachtingen hebben van de politiek, maar wel sterk  verschillen van mening over wat ze belangrijk vinden en welke oplossingen ze willen. Aan de politiek de taak om de tegengestelde wensen en belangen die er spelen (tussen mensen onderling, of tussen burgers en politici) te doorzien en benoemen. Daarbij is het belangrijk dat politici de dilemma’s schetsen waar ze voor staan, maar ook aangeven dat er grenzen zijn aan wat ze kunnen bereiken. Er zijn immers (Europese) afspraken en financiële kaders waar rekening mee moet worden gehouden. Door het democratisch proces van wikken en wegen van belangen en waarden inzichtelijk te maken kunnen zij ook richting geven aan het politieke en maatschappelijke debat.

Bron: Nieuwsbericht Sociaal en Cultureel Planbureau, 3 september 2024.

Continu Onderzoek Burgerperspectieven – 2024 | bericht 2
Dit is de tweede onderzoek van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) in 2024; het langlopende onderzoek van het SCP naar het sociaal en politiek vertrouwen van inwoners in Nederland.