In 2021 kwam een vrouw in het nieuws die duizenden euro's aan bijstand moest terugbetalen omdat zij boodschappen van haar ouders had gekregen. Dat leidde tot grote verontwaardiging: de sanctie was onredelijk en schrijnende situaties zoals deze moesten in de toekomst voorkomen worden. De menselijke maat moest terugkomen in de bijstand.

Onderzoekers uit Leiden, Tilburg en Maastricht brachten in kaart hoe Nederlanders denken over de toekomstige inrichting van de bijstand. Het kabinet is namelijk nu bezig de Participatiewet te verbeteren en die inzichten zijn dus belangrijk. Uit het onderzoek blijkt dat Nederlanders positief denken over bijverdienen en giften ontvangen door bijstandsontvangers, maar het is dan wel belangrijk dat zij een sollicitatieplicht hebben. Aan het onderzoek uit juli 2022 hebben ruim 2000 LISS panelleden meegedaan. 

Het onderzoek wijst uit dat Nederlanders...

• bijverdienen en giften in de bijstand toestaan.
• het belangrijk vinden dat bijstandontvangers verplicht zijn om te solliciteren en een tegenprestatie te leveren
• sancties in de bijstand wenselijk vinden, maar dat deze niet te zwaar mogen zijn.

Opzet van het onderzoek
De respondenten kregen eerst achtergrondinformatie over hoe de bijstandsregeling nu is. Daarna kregen ze acht sets van twee beleidspakketten te zien, en moesten er telkens honderd punten worden verdeeld over de twee getoonde pakketten op basis van hoe wenselijk de regelingen werden gevonden.

Pakketten waarin een sollicitatieplicht was opgenomen, kregen gemiddeld veel meer punten dan bijna dezelfde pakketten maar zonder sollicitatieplicht. Scenario’s waarbij bijstandsontvangers een tegenprestatie moeten leveren waren populairder dan pakketten waarbij dat niet hoeft. Ook vonden de respondenten het wenselijk dat bijstandsgerechtigden mogen bijverdienen en giften mogen ontvangen.

Hoger besteedbaar inkomen voor bijstandsgerechtigden
Nederlanders staan ook open voor een hoger besteedbaar inkomen voor bijstandsgerechtigden. Maar het idee dat Nederlandse huishoudens daar meer belasting voor moeten betalen, wordt dan weer negatief beoordeeld. Als het gaat om de sollicitatieplicht zijn Nederlanders wel bereid om te betalen voor de uitvoeringskosten daarvan.

Herzien van de wet
De onderzoekers concluderen dat Nederlanders een voorkeur hebben voor een hoog besteedbaar inkomen met een activeringsbeleid. Deze voorkeur komt voor een groot deel overeen met het bijstandsbeleid zoals dat er nu is. Verplicht solliciteren en cursussen volgen, het leveren van een tegenprestatie en sancties wanneer een bijstandgerechtige onvoldoende meewerkt aan het vinden van werk.  Maar Nederlanders zijn het niet eens met de wettelijke sanctie van 100 procent van de uitkering wanneer een bijstandsgerechtigde niet aan de verplichtingen voldoet. Aangezien zulke sancties niet altijd in de praktijk worden toegepast, zou de wet op dit punt moeten worden herzien. Dit past ook bij de plannen van het kabinet om meer ruimte te maken voor afstemming op de individuele omstandigheden bij het opleggen van sancties.  Omdat Nederlanders bijstandsgerechtigden ook bijverdienen en giften gunnen, betekent dat dat iemand in de bijstand in de toekomst dus best boodschappen mag krijgen van bijvoorbeeld zijn of haar ouders.

Bron: Nederlanders zijn voor een genereuze én activerende bijstand, door Marion Collewet, Kim Fairley, Roselinde Kessels, Marike Knoef en Olaf van Vliet, Economisch Statistische Berichten, 107(4813), 15 september 2022.