Het Sociaal en Cultureel Planbureau maakt voor het onderzoek Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) onder andere gebruik van het LISS panel. In juni 2022 is aanvullend hierop een aantal open vragen gesteld aan LISS panelleden. De gewone COB-meting viel namelijk net vóór het uitbreken van de oorlog in Oekraïne en de prijsstijgingen en grote onzekerheid over hoe de oorlog zich zou ontwikkelen. En ook grotendeels vóór de protesten tegen de stikstofplannen. In totaal hebben 1309 panelleden van 18 jaar en ouder meegedaan aan dit aanvullend onderzoek. Zij kregen elk twee open vragen over hoe zij vonden dat het met Nederland ging. De vragen gingen over de eigen financiële positie en of die de komende 12 maanden beter of slechter zou worden (en waarom); of de Nederlandse economie de komende 12 maanden beter of slechter zou worden (en waarom); of de huidige economische situatie wel of geen gevolgen heeft voor iemand persoonlijk of voor iemand uit het huishouden; of iemand kon aangeven hoe groot volgens de persoon in ons land het conflict is tussen mensen met verschillende politieke opvattingen; hoeveel vertrouwen iemand heeft in de regering (met vraag dit toe te lichten); en hoeveel zorgen iemand zich maakt over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor iemands eigen leven.

Daarnaast werd ook gevraagd of men het oneens of eens was met een aantal uitspraken zoals: 

• In ons land worden verschillen van mening over maatschappelijke kwesties steeds groter
• Traditionele media (radio, kranten, tv) vergroten tegenstellingen tussen mensen
• Internet en sociale media vergroten tegenstellingen tussen mensen
• Er zijn mensen die ik ben gaan haten om de standpunten die zij innemen

waarna gevraagd werd dit uit te leggen en een voorbeeld te geven.

Veel Nederlanders maken zich zorgen over polarisatie. Polarisatie wil zeggen dat de tegenstellingen tussen groepen in de samenleving sterker worden, waardoor groepen steeds meer tegenover elkaar komen te staan. Dit kan bijvoorbeeld zijn in een buurt, op een school of op het werk, maar ook op (sociale) media. Bij polarisatie denkt men aan verslechterde omgangsvormen en verharding in het politieke en publieke debat. Ook ergert men zich aan uitingen die men als extreem of radicaal ervaart. Driekwart van de Nederlanders denkt dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties steeds groter worden. Maar onderzoek spreekt dat beeld tegen: op veel onderwerpen is meer overeenstemming dan mensen denken en onderlinge verschillen in opvattingen groeien niet. In de manier van samenleven zien Nederlanders trouwens ook dingen goed gaan. Ze noemen bijvoorbeeld onderlinge hulpvaardigheid als sterk punt. Ook vindt twee derde dat andere mensen te vertrouwen zijn.

Minder polarisatie in eigen leefomgeving
Terwijl de polarisatie en verharding in het politieke debat en op (sociale) media breed worden gevoeld, zijn de ervaringen in de eigen leefomgeving wisselend. Mensen geven aan dat dat komt omdat er meestal gelijkgestemden zijn in hun omgeving. Ook gaat men vaak discussies met vrienden, familie en collega’s over lastige kwesties uit de weg, om zo conflicten te vermijden. Het maakt hierbij wel uit om wie en waarover het gaat. Als iemand persoonlijk geraakt wordt door een onderwerp, is het lastiger om niet in discussie te gaan. Zoals bijvoorbeeld over racisme, LHBTIQ+ rechten of stikstof. Mensen in een meerderheidspositie vermijden vaak gemakkelijker het debat over dergelijke thema’s. Corona vormde hierop een uitzondering: het raakte iedereen en discussies over vaccineren hebben ook in de persoonlijke kring voor spanningen gezorgd.

Meer mensen vinden de economische situatie verslechterd en vertrouwen in de politiek is nog steeds laag
Uit dit COB onderzoek blijkt ook dat de economische stemming in Nederland verder is versomberd. In het voorjaar van 2022 verwachtte 63 procent van de Nederlanders een verslechtering van de economische situatie tegenover 43 procent in de winter van 2021/2022. Daarnaast blijkt uit de resultaten dat het politieke vertrouwen nog steeds laag is.

Bron: Zie nieuwsbericht op de website van het SCP. Maar ook: Burgerperspectieven - bericht 2 - 2022. Publicatiedatum 29 december 2022.