In oktober 2022 verscheen op basis van het Lokaal Kiezersonderzoek al het rapport "De lokale niet-stemmer: Een analyse van de lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022". Hierover hebben wij toen ook een bericht geplaatst op deze website. Er is nu een nieuw rapport verschenen dat vooral gaat over andere aspecten van de verkiezingen en van lokale democratie. Hieronder vindt u daarover weer een paar onderzoeksresultaten.

Opkomst en kiesgedrag

• Met een opkomst van 51 procent bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 werd een nieuw laagterecord gevestigd. Toch waren er geen bijzondere omstandigheden die hieraan bijdroegen: dezelfde factoren die in 2018 verantwoordelijk waren voor niet-stemmen waren dat voor 2022 ook en in ongeveer dezelfde mate. 
• Bijna een op de drie kiezers die bij landelijke verkiezingen naar de stembus is gegaan, interesseert zich niet voor gemeenteraadsverkiezingen. Deze groep die alleen bij de gemeenteraadsverkiezingen niet heeft gestemd, blijkt positiever te denken over hun gemeente dan mensen die ook niet stemden bij de Tweede Kamerverkiezingen. Hieruit kan worden afgeleid dat het niet-stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen vooral te maken heeft met een algemene electorale apathie die zich niet specifiek op gemeenten richt.
• Vooral kiezers die bij de Tweede Kamerverkiezingen op PVV, FvD, JA21 en de SP hebben gestemd, stemden nu op lokale partijen. De genoemde landelijke partijen hebben in weinig gemeenten aan de gemeenteraadsverkiezingen meegedaan, waardoor hun kiezers min of meer werden gedwongen om te zoeken naar een alternatief. Opvallend is dat ook een deel van de kiezers die landelijk op VVD, D66 en CDA stemden, bij de gemeenteraadsverkiezingen is overgestapt naar een lokale partij, ook al deden deze drie partijen in bijna alle gemeenten mee aan de gemeenteraadsverkiezingen.
• Kiezers op lokale partijen zijn over het algemeen ouder, vaker mbo-opgeleid en vaker woonachtig in kleinere gemeenten. Vergeleken met kiezers op landelijke partijen zijn ze langer woonachtig in hun gemeente en voelen ze een sterkereverbondenheid met hun wijk of dorp. Kiezers op lokale partijen hebben verder minder vertrouwen in de gemeenteraad en vooral minder vertrouwen in de regering. Ook blijken kiezers van lokale partijen wat cynischer te zijn over de politiek.
• Bijna de helft (48 procent) van de kiezers heeft zich bij de gemeenteraadsverkiezingen in enige mate laten leiden door landelijke politieke overwegingen. Dat is vooral voor stemmers op FvD en PVV. Zoals was te verwachten is de keuze voor lokale partijen vooral beïnvloed door de lokale politiek, dus door wat er speelt in de gemeente.
• Bij de gemeenteraadsverkiezingen heeft ruim de helft (54 procent) van de kiezers een voorkeurstem gegeven op een andere kandidaat dan de lijsttrekker. Als kiezers op een andere kandidaat dan de lijsttrekker stemmen, is dat vooral omdat deze kandidaat een vrouw is. Een andere belangrijke reden om een voorkeurstem te geven is dat men de kandidaat persoonlijk kent.

Lokale betrokkenheid en participatie(bereidheid)

• Meer mensen voelen zich verbonden en betrokken bij het nationale dan bij het lokale niveau. Ongeveer twee derde van de mensen voelt zich verbonden met zijn gemeente, 80 procent houdt zich op de hoogte van lokale nieuwtjes en de meeste mensen oordelen neutraal of positief over lokale sociale samenhang. 
• Ongeveer een kwart van de mensen zegt te hebben meegedaan aan één van tien voorgelegde lokale politieke activiteiten*. Drie kwart deed dat niet. Contact opnemen met een ambtenaar (gedaan door 9 procent), lokale politicus (7 procent), andere inwoners en organisaties (7 procent) of het tekenen van een petitie (8 procent) worden het meest genoemd. Mensen die de gemeenteraad belangrijk vinden, enige interesse hebben in de lokale politiek en mensen met politiek zelfvertrouwen zijn vaker dan gemiddeld lokaal actief.
• Er is de nodige steun voor meer lokale politieke (mede)zeggenschap: 49 procent steunt het idee van een burgerforum, 44 procent van de gekozen burgemeester en 41 procent een lokaal referendum. Maar er zijn ook twijfels over de vaardigheden van medeburgers. 52 procent vindt dat de gemeenteraad uiteindelijk moet beslissen.
• 51 procent van de respondenten is bereid tot het samen met anderen bijdragen aan de buurt, 27 procent in bijvoorbeeld een burgerforum of burgerbegroting,  en 44 procent is bereid te stemmen in een referendum. De bereidheid om mee te doen is groter onder de mensen die al meedoen en onder mensen met politiek zelfvertrouwen.

Lokale democratie in de ogen van inwoners: redelijk onbekend, gematigd positief, en niet in verval

• Onder inwoners zijn gemeenteraadsleden,toch  hun lokale volksvertegenwoordigers, nogal onbekend. Maar als inwoners een oordeel geven, dan zijn ze vaker positief dan negatief. Hetzelfde patroon doet zich voor bij de waardering voor het democratisch functioneren van gemeenten en het vertrouwen in personen en instellingen in het gemeentebestuur.
• Bijna driekwart van de inwoners heeft in de voorgaande twaalf maanden geen contact gehad met het gemeentebestuur. Inwoners die wel contact hadden, en dat positief ervaarden, hebben ook meer vertrouwen in lokale politiek.
• Ruim de helft van de inwoners (58 procent) geeft geen antwoord op de vraag wat het belangrijkste probleem in hun gemeente is. Degenen die wel een antwoord geven, noemen vaak een probleem in het fysieke domein, met name het gebrekkige woningaanbod (19 procent). Problemen in het sociale domein worden nauwelijks genoemd, ook al vinden inwoners dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor beleidsterreinen als bijstand en zorg. De nationale overheid is in de ogen van inwoners nog steeds het meest verantwoordelijk voor bijstand, zorg, criminaliteitsbestrijding, klimaataanpak, inrichting van de fysieke omgeving en betaalbare woningen.
• In de afgelopen veertig jaar wisselde de interesse voor lokale politiek onder inwoners, maar is deze niet echt gedaald. Daarnaast vonden in de afgelopen veertig jaar nog nooit zo weinig mensen dat gemeenteraadsleden zich niks aantrekken van meningen van mensen zoals zij. Ook laten ze overwegingen over lokale politiek vaker meewegen bij hun stem. Voor wat betreft de mening van inwoners is dus geen verval van democratie vast te stellen.

*1. Contact gelegd met een gemeenteraadslid, wethouder of burgemeester; 2. Contact gelegd met een ambtenaar; 3. Contact gelegd met andere inwoners en organisaties; 4. Gemeenteraadsvergadering(en) bezocht; 5. Inspraakavond(en) van gemeente bezocht; 6. Lidmaatschap van een politieke partij; 7. Actief in een lokale actiegroep; 8. Een initiatief of petitie getekend over een lokale kwestie; 9. Contact opgenomen met krant, radio of tv; 10. Contact opgenomen met een politieke partij in gemeente

Meer lezen? Het volledige rapport dat is aangeboden aan het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties vindt u hier. Het rapport is de bron van bovenstaand nieuwsitem.