Elke twee jaar beschrijft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in het rapport de Balans van de Leefomgeving hoe het staat met de leefomgeving en het leefomgevingsbeleid in Nederland. Dit jaar is daaraan ‘de samenleving’ toegevoegd, met als onderzoeksvraag: Hoe staat het eigenlijk met de maatschappelijke betrokkenheid bij die leefomgeving en dat beleid? Betrokkenheid van de samenleving is bijvoorbeeld heel belangrijk voor hoe het gaat met de energietransitie, de verduurzaming van het landbouw- en voedselsysteem, het streven naar een circulaire economie, en een duurzame ontwikkeling van de lokale en regionale leefomgeving.
In de Balans van 2018 werden vier ‘opgaven’ geconstateerd:
- op het gebied van klimaatverandering,
- biodiversiteitsverlies,
- verspillend grondstofengebruik, en
- de krappe woningmarkt in Nederland.
Dit vroeg om maatschappelijke verandering en een transitie van het systeem. Hoewel de overheid in de afgelopen jaren de nodige plannen en ideeën heef ontwikkeld om deze opgaven aan te pakken, blijven veel doelen nu nog buiten bereik. Er zijn natuurlijk burgers die zich op een of andere manier inzetten voor de leefomgeving, maar er komt in de samenleving als geheel nog maar weinig in beweging. Om die grootschalige verandering wel in gang te zetten is maatschappelijke betrokkenheid zeer belangrijk, want zonder betrokkenheid geen beweging en zonder betrokkenheid geen steun voor transitiebeleid.
Zo vraagt de energietransitie dat mensen hun huizen gaan isoleren en bewuster met energie omgaan, is het voor een verandering van het landbouw- en voedselsysteem belangrijk dat mensen andere keuzes gaan maken en bereid zijn om meer voor hun voedsel te gaan betalen, vraagt de ontwikkeling van stad en regio een grote betrokkenheid van mensen bij hun buurt en omgeving en moet iedereen zich voor de circulaire economie meer bewust gaan worden van hoe er met schaarse grondstoffen wordt omgegaan. Aandacht voor maatschappelijke betrokkenheid past ook bij de ontwikkeling van het leefomgevingsbeleid. In de afgelopen jaren zijn maatschappelijke organisaties en bedrijven meer bij de vormgeving van het leefomgevingsbeleid betrokken en is een aanzienlijk deel van het leefomgevingsbeleid naar de regio gedecentraliseerd. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot een grotere inzet door de samenleving, maar ook tot de vraag wat de overheid mag verwachten van die samenleving als het om de bepaling en uitvoering van het leefomgevingsbeleid gaat.
Zo geven burgers aan zich te willen inzeten en hun gedrag te willen aanpassen, maar in de praktijk gebeurt dat meestal maar beperkt. En al is een deel van de samenleving duidelijk bij het leefomgevingsbeleid betrokken, de weerstand lijkt bij een ander deel groter te worden. Zo bleek eind december 2019 uit een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat zorgen in de samenleving over het milieu en klimaat waren gestegen naar de tweede plaats, maar ook dat de meningen over wat nu precies het probleem was verschilden: maken sommigen zich inderdaad zorgen over de grote leefomgevingsopgaven, anderen zijn vooral ongerust over de (gevolgen van de) voorgenomen maatregelen in het leefomgevingsbeleid. Daarbij werd duidelijk dat niet iedereen zich vertegenwoordigd voelde in het beleid.
Vraag is dan ook of het leefomgevingsbeleid van nu erin slaagt burgers voldoende te betrekken bij het beleid. Om die reden werd in het uitgevoerde onderzoek extra aandacht besteed aan de wisselwerking tussen leefomgeving, beleid en samenleving. Om een beeld te krijgen van hoe het met de maatschappelijke betrokkenheid staat, is dit in april aan ruim 2000 LISS panelleden gevraagd.
- Wat vinden burgers belangrijk?
- Wat vinden zij van het gevoerde beleid?
- Maken zij zich zorgen over de kosten van het leefomgevingsbeleid?
Er is daarbij ook gekeken naar inkomen, opleidingsniveau, leeftijd en of de mate van verstedelijking van de woonplaats van de panelleden van invloed zijn op hun zorgen, meningen, overtuigingen en motivaties met betrekking tot het leefomgevingsbeleid en de grote leefomgevingsopgaven.
Het rapport heeft begin september media aandacht gehad. Wilt u het uitgebreide rapport “Burger in zicht, overheid aan zet – Balans van de Leefomgeving 2020” lezen van PBL, kijkt u dan hier.
