Als iemand je iets aandoet, kan wraak nemen heel goed voelen. De ander ‘terugpakken’, laten voelen dat je bepaald gedrag niet tolereert, er met jou niet te sollen valt. Wraak nemen heeft ook andere functies, zoals eerherstel. Hoe werkt het eigenlijk: wraak nemen? En levert het je werkelijk een goed gevoel op? Wraak nemen spreekt tot de verbeelding. Er bestaan legio liedjes, boeken en films over deze menselijke en vaak heftige emotie. Iedereen kan erover meepraten. LISS panelleden kregen hierover in 2012 al een vragenlijst voorgelegd. CentERdata onderzoeker Maartje Elshout promoveerde in 2015 op het onderwerp, en deze maand verscheen hierover een publicatie die zij samen met anderen schreef in het wetenschappelijke tijdschrift The Journal of Social Psychology. De publicatie is gebaseerd op een dataset waarin 139 personen zaten die een wraakervaring hebben beschreven. Zij hebben vragen beantwoord over wanneer je precies wraak neemt en de ernst ervan: was de wraak net zo erg als wat hen was overkomen?
Meteen wraak nemen of uitstellen?
Voorheen bestond het beeld dat wraak snel moet plaatsvinden na de aanval. Dat beeld was gebaseerd op experimenten in het lab, waarbij werd aangenomen dat wraak een afschrikfunctie heeft. Als waarschuwing wordt gezien. Of om iemand op een fout te wijzen, zoals een ouder een kind straft. Wraak in het echte leven is echter anders dan in een lab. Het duurt soms weken, maanden of ooit zelfs jaren voordat iemand wraak neemt. Bijvoorbeeld omdat er zich eerder geen kans voordoet of er tijd nodig is om het wraakplan voor te bereiden.
Oog om oog, tand om tand
In het onderzoek werd duidelijk dat wraaknemers meestal kiezen voor een andere tegenaanval. Bijvoorbeeld als iemand een belofte heeft verbroken, dan was buitensluiten de wraakactie. Negeren, leugens verspreiden, pesten, fysiek geweld, iets vernielen, roddelen, een relatie beëindigen, wordt in de praktijk door elkaar gebruikt. Verder bleek dat wraaknemers hun eigen actie vaak veel minder ernstig vonden dan het leed wat henzelf was aangedaan. Er is ook gekeken hoe andere (onafhankelijke) personen de wraakactie beoordeelden, en die zagen bijna geen verschil.
Eigenwaarde herstellen
Wraak nemen wordt om verschillende redenen gedaan. Bijvoorbeeld als straffunctie: de ander iets willen bijbrengen over normen en waarden. Maar de werkelijke motivatie zit dieper: wraak nemen gaat meestal niet over de ander, maar het gaat over jezelf. Over controle terugkrijgen, je machteloosheid opheffen, je eigenwaarde herstellen. Dat kan verklaren waarom het soms best even duurt voordat iemand overgaat tot wraak nemen. Door langer te wachten kan men een sterker wraakplan smeden. En als er dan wraak is genomen, geeft dat dan genoegdoening? Uit het onderzoek kwam naar voren dat hoe langer iemand wachtte, hoe minder negatief het voelde. Het kan zijn dat dat komt omdat de wraakactie beter voorbereid en doordacht was en dus beter uitgevoerd. Maar over het algemeen keken mensen vaak met gemengde gevoelens terug op hun eigen wraakactie. Naast positieve gevoelens bleef men negatieve gevoelens, zoals boosheid, houden.
Meer weten over dit onderwerp?
‘Real-life revenge may not effectively deter norm violations’ geschreven door Maartje Elshout, Rob Nelissen, Ilja van Beest, Suzan Elshout en Wilco van Dijk is verschenen in The Journal of Social Psychology (2019). Naar aanleiding van deze publicatie verscheen er ook artikelen in de Daily Mail en in de Univers, de online nieuwskrant van Tilburg University. Beide artikelen zijn in het Engels.
