Uit een eerste analyse van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) blijkt dat de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen heeft geprofiteerd van kiezers die een paar weken eerder nog wilden stemmen op de BoerBurgerBeweging (BBB) of Nieuw Sociaal Contract (NSC), of het nog niet wisten. Sinds 1971 wordt het NKO in samenwerking met diverse universiteiten gehouden rond de Tweede Kamerverkiezingen. De gegevens worden verzameld onder een representatieve groep kiesgerechtigden die zowel voor als na de verkiezingen een vragenlijst invullen. Ook LISS panelleden hebben aan dit onderzoek meegedaan.
"Die groep is in grote mate naar de PVV gegaan", zegt onderzoeker Kristof Jacobs. Van de mensen die begin november nog dachten te gaan stemmen op de BBB, koos 40 procent op 22 november voor de PVV. Bij kiezers die aanvankelijk NSC wilden stemmen, ging 25 procent over naar de partij van Geert Wilders.
Het definitieve rapport van het Nationaal Kiezersonderzoek verschijnt over een paar maanden. De onderzoekers delen nu al hun eerste bevindingen "omdat het belangrijk is om inzicht te geven in politieke keuzes", zegt Jacobs. "We zagen dat er veel gespeculeerd wordt."
Het onderzoek geeft achtergrond over de eindsprint van de PVV. Pas in het laatste weekend voor de verkiezingen werd duidelijk dat de partij wel eens de grootste kon worden. Wie stemden op de PVV en waarom?
Van PvdD naar PVV
De onderzoekers keken niet alleen naar verschuivingen onder zwevende kiezers. Ze onderzochten ook op welke partij de huidige PVV-kiezers stemden bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen, in 2021. Kiezers die destijds BBB of 50Plus stemden, gingen relatief vaak naar de PVV.
Andere overstappers kwamen van bijvoorbeeld SP, VVD en Partij voor de Dieren, JA21 en Forum voor Democratie. Verder kreeg de PVV stemmen van mensen die in 2021 thuis bleven.
Na de winst van de PVV gingen in de media verschillende verklaringen rond, zoals dat er veel moslims en theoretisch opgeleiden op de partij zouden hebben gestemd. "Maar uit dit onderzoek blijkt dat het gaat om uitzonderingen", zegt onderzoeker Kristof Jacobs.
"Er zijn wel theoretisch opgeleide kiezers die PVV stemmen, maar dat is een kleine groep." Nog steeds zijn "kiezers die zich rekenen tot de arbeidersklasse" oververtegenwoordigd onder aanhang van de PVV, zien de onderzoekers. Ook onder moslims was de voorkeur voor PVV minimaal, blijkt uit het onderzoek.
Strategisch rechts stemmen
Kiezers stemden vooral op de PVV omdat ze zich goed kunnen vinden in de standpunten over asiel en migratie, constateren de onderzoekers. Hierbij was het voor de PVV gunstig dat het in de laatste weken van de campagne veel over migratie ging, zegt Jacobs. "Dat is een thema waar de PVV eigenaar van is. NSC was in feite campagne aan het voeren voor de PVV doordat ze het over migratie hadden."
Over hun motivatie om PVV te stemmen, zeggen kiezers ook dat de PVV "ervoor zorgt dat Nederland weer voor de Nederlanders wordt" en dat de PVV, "anders dan de andere partijen, de waarheid durft te benoemen". Kiezers verwachten dat de partij kan zorgen voor verandering. Maar PVV-kiezers werden niet alleen gedreven door de inhoud, ze stemden ook strategisch. Veel van hen wilden niet dat de VVD de grootste zou worden, maar vooral niet dat "links" of "Timmermans" er met de winst vandoor zou gaan.
Meer vertrouwen dan eerst
Het overgrote deel van de PVV-kiezers (60 procent) was kort na de verkiezingen nog 'zeer tevreden' met hun stem, blijkt uit het onderzoek. Alleen SGP-stemmers zijn nog vaker 'zeer tevreden'.
Daarnaast valt op dat het vertrouwen in de regering en de Tweede Kamer onder PVV-kiezers flink is toegenomen ten opzichte van voor de verkiezingen. Dit 'winnaars-effect' is er volgens de onderzoekers altijd wel. Maar ze vinden het wel opvallend "dat een dergelijk effect zich nu ook zo duidelijk aftekent onder de doorgaans wantrouwende, trouwe PVV-kiezers".
